Perdorimi i Linux

Hyrje në Linux

Mësimi i bazave të Linux-it ju ndihmon të kuptoni se si funksionon ky sistem operativ i fuqishëm, pse përdoret gjerësisht në fusha të ndryshme dhe si ndryshon nga Windows për shkak të natyrës së tij open-source, sigurisë më të mirë dhe fleksibilitetit në personalizim.

1. Hyrje në Sistemin Operativ Linux

Linux është një sistem operativ i bazuar në Unix, i zhvilluar fillimisht nga Linus Torvalds në vitin 1991. Ai është një platformë e fuqishme, e sigurt dhe shumë fleksibël, e cila përdoret nga zhvilluesit, administratorët e rrjeteve dhe profesionistët e sigurisë kibernetike.

2. Pse Linux?

• Open-Source – Linux është falas dhe me kod të hapur, duke lejuar përdoruesit ta modifikojnë sipas nevojave të tyre.

• Siguri e Lartë – Linux është më i mbrojtur nga viruset dhe malware për shkak të strukturës së tij.

• Stabilitet dhe Performancë – Rrallëherë ka nevojë për rinisje dhe funksionon më mirë në servera dhe sisteme të vjetra.

• Fleksibilitet – Përdoruesit mund të zgjedhin ndërmjet ndërfaqeve grafike të ndryshme ose ta përdorin në mënyrë tërësisht të bazuar në terminal.

• Mbështetje e Gjërë – Ka një komunitet të madh përdoruesish që ofrojnë ndihmë dhe zhvillojnë vazhdimisht sisteme të reja.

3. Çfarë janë Distro-t e Linux-it?

Një "Linux Distribution" (ose distro) është një version i Linux-it që përfshin kernelin (bërthamën e sistemit), mjetet bazë dhe shpesh një mjedis grafik. Disa nga distro-t më të njohura janë:

• Ubuntu – E lehtë për fillestarët, me një ndërfaqe miqësore dhe shumë dokumentacion.

• Debian – Një nga distro-t më të qëndrueshme dhe të sigurta.

• Fedora – Zhvillohet nga Red Hat dhe është një opsion i mirë për zhvilluesit.

• Arch Linux – Për përdoruesit me përvojë që preferojnë personalizimin e plotë.

• Kali Linux – Specializuar për sigurinë kibernetike dhe testimin e penetrimit.

4. Si të Zgjidhni një Distro të Linux-it?

• Për fillestarët – Ubuntu ose Linux Mint janë zgjedhje të mira për një përvojë të lehtë dhe miqësore.

• Për siguri dhe stabilitet – Debian dhe CentOS janë të shkëlqyera për servera.

• Për zhvilluesit – Fedora dhe Arch Linux ofrojnë mjete më të avancuara për zhvillim.

• Për hulumtim në siguri – Kali Linux është zgjedhja më e mirë.

5. Dallimi midis Linux dhe Unix

Sistemi i Skedareve ne Linux

Sistemi i skedarëve në Linux është një komponent thelbësor që menaxhon mënyrën se si të dhënat ruhen dhe organizohen në disk. Ai përcakton strukturën dhe rregullat për ruajtjen dhe rikuperimin e skedarëve dhe direktorive.

Karakteristikat kryesore të sistemit të skedarëve në Linux:

1. Hierarkia e direktorive:

   • Sistemi i skedarëve në Linux organizohet në formën e një peme hierarkike, me direktorën kryesore të quajtur "root" e cila përfaqësohet me shenjën "/".

   • Të gjitha skedarët dhe direktorët e tjerë janë të vendosur nën këtë direktorë kryesore.

2. Montimi i sistemeve të skedarëve:

   • Pajisjet e ndryshme të ruajtjes, si disqet e ngurta ose pajisjet e jashtme, montohen në strukturën e sistemit të skedarëve nëpërmjet procesit të montimit.

   • Montimi lidh një sistem skedarësh të jashtëm në një pikë të caktuar të strukturës ekzistuese të skedarëve, duke e bërë atë të aksesueshëm për përdoruesit.

3. Lejet e skedarëve:

   • Çdo skedar dhe direktor në Linux ka leje të caktuara që përcaktojnë se kush mund t'i lexojë, shkruajë ose ekzekutojë ato.

   • Lejet ndahen në tri kategori: pronari, grupi dhe të tjerët, dhe për secilën kategori përcaktohen lejet për lexim (r), shkrim (w) dhe ekzekutim (x).

4. Lidhjet (Links):

   • Linux mbështet dy lloje lidhjesh: lidhje të forta (hard links) dhe lidhje simbolike (symbolic links).

   • Lidhjet e forta janë referenca direkte në të njëjtat të dhëna në disk, ndërsa lidhjet simbolike janë referenca që tregojnë drejt një skedari ose direktorie tjetër.

5. Sistemet e ndryshme të skedarëve:

   • Linux mbështet një sërë sistemesh të skedarëve, si ext2, ext3, ext4, XFS, Btrfs, dhe të tjerë.

   • Çdo sistem skedarësh ka veçoritë dhe avantazhet e veta, dhe zgjedhja e tij varet nga nevojat specifike të përdoruesit ose administratorit të sistemit.

6. Menaxhimi i hapësirës së diskut:

   • Sistemi i skedarëve në Linux ofron mjete për të monitoruar dhe menaxhuar përdorimin e hapësirës në disk.

   • Komanda si df tregon hapësirën e përdorur dhe të lirë në sistemin e skedarëve, ndërsa du tregon përdorimin e hapësirës nga skedarët dhe direktorët specifikë.

7. Struktura standarde e direktorive:

   • Linux ndjek një strukturë standarde të direktorive, ku çdo direktori ka një qëllim specifik.

   • Për shembull, /bin përmban komandat bazë të përdoruesit, /etc përmban skedarët e konfigurimit të sistemit, dhe /home përmban direktorët personale të përdoruesve.

Kuptimi i këtyre koncepteve është thelbësor për administrimin efektiv të një sistemi Linux dhe për të siguruar menaxhimin e duhur të skedarëve dhe direktorive.